Edward Raczyński herbu Raczyński, hrabia (ur. 2 kwietnia 1786 w Poznaniu, zm. 20 stycznia 1845 w Zaniemyślu) – ziemianin wielkopolski, wnuk starosty wielkopolskiego, Kazimierza, brat Atanazego. Z Konstancją z Potockich 1 voto Potocką miał jednego syna Rogera Maurycego.
W latach 1806-1809 służył w armii napoleońskiej i w wojsku Księstwa Warszawskiego. Odznaczony orderem Virtuti Militari. Działacz polityczny i społeczny Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W 1841 został roku posłem na sejm prowincjonalny w Poznaniu. Opowiadał się za współpracą z Hohenzollernami, ale przy zachowaniu polskości. Opracował memoriał w sprawie używania języka polskiego przekazany królowi pruskiemu Fryderykowi Wilhelmowi IV.
W 1810 roku wyruszył w podróż do północnych krańców Europy, podczas której odwiedził Laponię, następnie udał się do Sztokholmu, gdzie przebywał trzy tygodnie. Na jego trasie znalazły się jeszcze kolejne miejscowości skandynawskie, takie jak:Orebro, Trollhatan i Ystad. Podróż tę określił jako najwspanialszą w życiu i wspominał także w późniejszym okresie swojego życia, co odznaczało ją tym bardziej na tle innych jego wypraw.
W 1814 roku odbył kolejną podróż, tym razem naukową przez Odessę, Konstantynopol do Azji Mniejszej, gdzie prowadził wykopaliska w starożytnej Troi. Dziennik z jego podróży miał znaczącą wartość krajoznawczą, także naukową ze względu na wspomniane prowadzenie wykopalisk w pobliżu starożytnej Troi, ponadto dzięki umieszczeniu rysunków zwiedzanych terenów możemy znaleźć sporo informacji o życiu codziennym mieszkańców państwa tureckiego w początkach XIX wieku. Do hobby hrabiego można także zaliczyć jego próby zbudowania szybowca z trzciny, które niestety nie zakończyły się sukcesem.
W swym majątku w Rogalinie zgromadził bardzo bogaty księgozbiór, po części pochodzący z zasobów bibliotecznych kasowanych przez władze pruskie zakonów. Księgozbiór ten stał się podstawą do utworzenia Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu (1829), której był fundatorem.
Na skutek doniesień o odnalezieniu podczas związanych z budową poznańskiej Cytadeli ekshumacji na cmentarzu winiarskim (1828) szczątków osób rzekomo pogrzebanych żywcem, zdecydował o ufundowaniu w Poznaniu Przysionka śmierci (zwanego również domem dla pozornie zmarłych). Była to swoista kostnica przeznaczona dla osób obawiających się pogrzebania za życia. Ostatecznie jednak projekt zrealizowany został dopiero na podstawie testamentu Raczyńskiego przez jego syna Rogera w 1848 roku.
Raczyński był propagatorem oświaty higienicznej w Wielkopolsce. W 1831, po epidemii cholery, przywleczonej przez wojska rosyjskie do sąsiedniego Królestwa Polskiego, współfinansował założenie pierwszego wodociągu w Poznaniu. Dla upamiętnienia tego wydarzenia wzniósł (1841) pomnik Higiei autorstwa Alberta Wolffa (obecnie, po remoncie, przed Biblioteką Raczyńskich na pl. Wolności w Poznaniu).
Był autorem i wydawcą dzieł historycznych i źródłowych (m.in. Gabinet medali polskich... (tom 1-4, 1838-1843|43), a także pionierem literatury krajoznawczej (Wspomnienia Wielkopolski, Dziennik podróży do Turcji odbytej w roku 1814).
Od 1827 członek warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Założył szkołę rolniczą w Jeżewie w pobliżu Śremu (1841). Wspierał finansowo pisarzy i uczonych, m.in. Adama Mickiewicza i Bronisława Trentowskiego.
Wspólnie z biskupem poznańskim, Teofilem Wolickim, był autorem koncepcji budowy tzw. Złotej Kaplicy w Katedrze Poznańskiej, do której sfinansował posągi Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Oskarżany, m.in. przez Kazimierza Szumana, o nieprawidłowości i malwersacje przy budowie kaplicy, popełnił samobójstwo, strzelając sobie w głowę z armatki wiwatówki na wyspie, nazwanej na jego cześć Wyspą Edwarda na Jeziorze Raczyńskim w Zaniemyślu. Grobowce Raczyńskiego i jego żony, Konstancji Potockiej znajdują się pod kościołem św. Wawrzyńca w Zaniemyślu.
Źródło: wikipedia.org
